نقد متنی و کتاب مقدس (الکتاب)
در عصر علمی و تحصیل‌کردهٔ ما، بسیاری از باورهای غیرعلمی نسل‌های گذشته را مورد سؤال قرار می‌دهیم. این شک‌گرایی به‌ویژه دربارهٔ الکتاب (کتاب مقدس) نیز صادق است. بسیاری از ما بر اساس آنچه در مورد الکتاب می‌دانیم، در مورد اعتبار و صحت آن تردید داریم. به‌هرحال، الکتاب بیش از دو هزار سال پیش نوشته شده است. اما در بیشتر این هزار‌سال‌ها، هیچ چاپخانه، دستگاه فتوکپی یا شرکت‌های انتشاراتی وجود نداشت. بنابراین نسخه‌های اصلی آن به‌صورت دستی، نسل به نسل، رونویسی می‌شدند. در همین حال، زبان‌ها از بین می‌رفتند و زبان‌های جدیدی پدید می‌آمدند، امپراتوری‌ها تغییر می‌کردند و قدرت‌های جدیدی ظهور می‌کردند.
از آنجا که نسخه‌های اصلی مدت‌هاست که از بین رفته‌اند، چگونه می‌توانیم مطمئن باشیم آنچه امروز در الکتاب می‌خوانیم، همان چیزی است که نویسندگان اصلی نوشته بودند؟ شاید الکتاب تغییر داده شده یا تحریف شده باشد. شاید رهبران کلیسا، کشیشان، اسقف‌ها یا راهبان به دلایل خاص خودشان پیام آن را تغییر داده‌اند
اصول نقد متنی
طبیعتاً این پرسش در مورد هر نوشتهٔ باستانی مطرح می‌شود. نقد متنی یک رشتهٔ علمی است که بررسی می‌کند آیا یک متن باستانی از زمان نگارش اصلی‌اش تا به امروز دستخوش تغییر شده است یا نه. و چون این یک رشتهٔ علمی است، به هر نوشتهٔ باستانی در هر زبانی قابل اجراست. این مقاله برخی اصول اساسی نقد متنی را توضیح می‌دهد و آن‌ها را بر الکتاب (کتاب مقدس) تطبیق می‌دهد تا میزان اعتبار و صحت آن را بررسی کند
این نمودار مثالی از یک سند فرضی را نشان می‌دهد که در سال ۵۰۰ قبل از میلاد نوشته شده است. متن اصلی مدت زیادی باقی نمی‌ماند – بنابراین، پیش از آنکه از بین برود، گم شود یا نابود گردد، باید یک نسخهٔ دست‌نویس (MSS) از آن تهیه شود (اولین نسخه). معمولاً این کار را گروهی حرفه‌ای به نام کاتبان انجام می‌دادند. با گذشت سال‌ها، کاتبان نسخه‌های جدیدی (نسخهٔ دوم و سوم) از روی نسخهٔ اول تهیه می‌کردند. در یک نقطه از زمان، یکی از این نسخه‌ها حفظ می‌شود و تا امروز باقی می‌ماند (نسخهٔ سوم)
اصل اول: فواصل زمانی نسخه‌های خطی
در مثال نمودار ما، کاتبان نسخهٔ موجود فعلی (که به آن نسخهٔ باقی‌مانده یا «موجود» گفته می‌شود) را در سال ۵۰۰ میلادی تهیه کرده‌اند. این بدان معناست که زودترین زمانی که ما می‌توانیم از وضعیت متن اطلاع داشته باشیم، فقط پس از سال ۵۰۰ میلادی است. بنابراین، بازهٔ زمانی از ۵۰۰ قبل از میلاد تا ۵۰۰ میلادی (که در نمودار با x نشان داده شده) دورهٔ عدم‌اطمینان متنی را تشکیل می‌دهد. با اینکه متن اصلی مدت‌ها قبل نوشته شده، تمام نسخه‌های خطی پیش از ۵۰۰ میلادی از بین رفته‌اند. به همین دلیل نمی‌توان نسخه‌هایی از آن دوره را بررسی یا ارزیابی کرد
پس، نخستین اصل در نقد متنی اندازه‌گیری همین فاصلهٔ زمانی است. هرچه این فاصلهٔ x کوتاه‌تر باشد، اعتماد بیشتری می‌توان به درستی حفظ متن تا به امروز داشت، چون دورهٔ عدم‌اطمینان کاهش می‌یابد
اصل دوم: تعداد نسخه‌های خطی موجود
اصل دوم در نقد متنی، شمارش تعداد نسخه‌های خطی موجود در زمان حال است. در مثال نموداری که در بالا ارائه شد، فقط یک نسخه (نسخهٔ سوم) در دسترس است. اما معمولاً بیش از یک نسخهٔ خطی از یک متن باستانی تا امروز باقی مانده است. بنابراین، هرچه تعداد نسخه‌های موجود در زمان حال بیشتر باشد، داده‌های متنی قابل‌اعتمادتر خواهند بود. در این صورت، تاریخ‌نگاران می‌توانند نسخه‌ها را با یکدیگر مقایسه کنند تا ببینند آیا و چقدر با هم تفاوت دارند. بنابراین، تعداد نسخه‌های خطی موجود به‌عنوان دومین شاخص برای تعیین میزان اعتبار متنی نوشته‌های باستانی شناخته می‌شود
نقد متنی نوشته‌های کلاسیک یونان و روم باستان در مقایسه با عهد جدید (انجیل نوین)
این اصول برای تمام نوشته‌های باستانی قابل اجرا هستند. بنابراین، اکنون بیایید نسخه‌های خطی عهد جدید را با سایر نسخه‌های باستانی مقایسه کنیم که پژوهشگران آن‌ها را معتبر می‌دانند. این جدول برخی از آثار معروف را فهرست می‌کند
به جدول بعدی نگاه کنید
| شماره | مدت و زمان | نسخه های اولیه | زمان و تاریخ نوشته شدن نسخه ها | نویسنده | ||||
| ۱۰ | ۹۵۰ | ۹۰۰ سال بعد ازمیلاد مسیح | ۵۰سال قبل از میلاد مسیح | قیصر | ||||
| ۷ | ۱۲۵۰ | ۹۰۰سال بعد از میلاد مسیح | ۳۵۰سال قبل از میلاد | افلاطون | ||||
| ۵ | ۱۴۰۰ | ۱۱۰۰سال بعد ازمیلاد مسیح | ۳۰۰سال قبل از میلاد مسیح | ارسطو | ||||
| ۸ | ۱۳۰۰ | ۹۰۰سال بعد از میلاد مسیح | ۴۰۰سال قبل از میلاد مسیح | توسیدید | ||||
| ۸ | ۱۳۰۰ | ۹۰۰سال بعد از میلاد مسیح | ۴۰۰سال قبل از میلاد مسیح | هرودوت | ||||
| ۱۰۰ | ۱۴۰۰ | ۱۰۰۰سال بعد ازمیلاد مسیح | ۴۰۰سال قبل از میلاد مسیح | سوفوکل | ||||
| ۲۰ | ۱۰۰۰ | ۱۱۰۰سال بعد از میلاد مسیح | ۱۰۰سال قبل از میلاد مسیح | تاسیتوس | ||||
| ۷ | ۷۵۰ | ۸۵۰سال بعد میلاد مسیح | ۱۰۰سال قبل از میلاد مسیح | پلینیوس | ||||
این نویسندگان از برجسته‌ترین نویسندگان کلاسیک دوران باستان هستند. در واقع، نوشته‌های آن‌ها در شکل‌گیری تمدن امروزی نقش اساسی داشته است. اما به‌طور میانگین، آثار آن‌ها تنها از طریق ۱۰ تا ۱۰۰ نسخهٔ خطی به ما رسیده‌اند. افزون بر این، قدیمی‌ترین نسخه‌های موجود آن‌ها معمولاً حدود ۱۰۰۰ سال پس از نگارش نسخهٔ اصلی حفظ شده‌اند. ما این موارد را به‌عنوان «آزمایش کنترل‌شده» در نظر می‌گیریم، زیرا این نوشته‌ها پایه‌های تاریخ و فلسفه را تشکیل می‌دهند. از این‌رو، محققان و دانشگاه‌ها در سراسر جهان آن‌ها را معتبر دانسته، مورد استفاده قرار داده و آموزش می‌دهند
نسخه‌های خطی عهد جدید
جدول زیر نسخه‌های خطی عهد جدید (انجیل) را بر اساس همان اصول نقد متنی مقایسه می‌کند. سپس این داده‌ها را با داده‌های کنترل‌شده‌مان، مانند هر بررسی علمی، مقایسه خواهیم کرد
(برگرفته از کامفرت، پ.و. منشاء کتاب مقدس، ۱۹۹۲. ص. ۱۹۳)
| مدت و زمان | تاریخ دست نوشته ها | زمان و تاریخ نوشته شدن نسخه ها | نسخه های خطی |
| ۴۰ سال | ۱۳۰ سال بعد میلاد مسیح | ۹۰ سال بعد از میلاد مسیح | جان ریلند |
| ۱۱۰سال | بین سال های ۲۰۰-۱۵۰بعد میلاد مسیح | ۹۰سال بعد از میلاد مسیح | پاپیروس بدمر |
| ۱۴۰سال | ۲۰۰سال بعد میلاد مسیح | ۶۰سال بعد از میلاد مسیح | چِسْتِربیتی |
| ۲۶۵سال | ۳۲۵سال بعد میلاد مسیح | بین سال های ۶۰-۹۰بعد از میلاد مسیح | کدکس واتیکانوس |
| ۲۹۰سال | ۳۵۰سال بعد میلاد مسیح | بین سال های ۶۰- ۹۰بعد از میلاد مسیح | سینائیه |
داده‌های متنی مربوط به قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی عهد جدید
منبع: کامفورت، پی.دبلیو. خاستگاه کتاب مقدس، ۱۹۹۲، صفحه ۱۹۳
شهادت پژوهشگران
همان‌طور که یکی از دانشمندانی که سال‌ها به مطالعهٔ این موضوع پرداخته است، بیان می‌کند
امروزه بیش از ۲۴۰۰۰ نسخه از بخش هایی از کتاب مقدس (انجیل) وجود دارد. هیچ کتاب و یا اثر دیگری تاکنون این تعداد دست نوشته را نداشته است. اثر هومر، الیاد با داشتن ۶۴۳ نسخه در رده دوم است
منبع: مک داول.جاش، شواهد مسیحیت و رأی دادگاه ۱۹۷۹. ص ۴۰
یک محقق برجسته در موزه بریتانیا نیز با این نظر موافق است
“محققان راضی هستند که نویسندگان اصلی این متون یونانی و رومی بوده اند. با این وجود هزاران نسخه دیگر وجود دارند” کنیون، ف.ج
مدیر سابق موزه بریتانیا کتاب مقدس ما و نسخه های خطی باستان. ۱۹۴۱
بررسی تأثیر کنستانتین بر نقد متنی عهد جدید
نکتهٔ قابل توجه این است که تعداد زیادی از این نسخه‌های خطی بسیار کهن هستند.
برای مثال، به مقدمهٔ کتابی توجه کنید که کهن‌ترین اسناد یونانی عهد جدید را نسخه‌برداری کرده است
«این کتاب رونویسی ۶۹ مورد از کهن‌ترین نسخه‌های خطی عهد جدید را ارائه می‌دهد… که تاریخ آن‌ها از اوایل قرن دوم تا آغاز قرن چهارم (۱۰۰ تا ۳۰۰ میلادی) است… و حدود دو سوم متن عهد جدید را در بر می‌گیرند.»
:منبع
کامفورت، پی.دبلیو. متن کهن‌ترین نسخه‌های یونانی عهد جدید، صفحه ۱۷، سال ۲۰۰۱
این نکته مهم است، زیرا این نسخه‌های خطی متعلق به زمانی پیش از امپراتور روم، کنستانتین (حدود ۳۲۵ میلادی)، هستند. آن‌ها همچنین پیش از قدرت‌گیری کلیسای کاتولیک نگاشته شده‌اند. برخی افراد این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا کنستانتین یا کلیسای کاتولیک متن کتاب مقدس را تغییر داده‌اند یا نه. ما می‌توانیم این موضوع را با مقایسهٔ نسخه‌های خطی پیش از کنستانتین (۳۲۵ میلادی) با نسخه‌های پس از آن آزمایش کنیم. اما نتیجه این است که متن تغییر نکرده است. نسخه‌های خطی مربوط به حدود سال ۲۰۰ میلادی، همان محتوایی را دارند که در نسخه‌های بعدی دیده می‌شود.
بنابراین، نه کلیسای کاتولیک و نه کنستانتین، الکتاب (کتاب مقدس) را تغییر نداده‌اند. این یک بیانیهٔ دینی نیست، بلکه صرفاً بر اساس داده‌های نسخه‌شناسی مطرح می‌شود. نمودار زیر خط زمانی نسخه‌هایی را نشان می‌دهد که عهد جدید امروزی از آن‌ها برگرفته شده است.
خلاصه اینکه، نه گذر زمان و نه رهبران مسیحی نتوانسته‌اند مفاهیم و پیام‌های اصلی‌ای را که در نوشته‌های اولیهٔ الکتاب (کتاب مقدس) قرار داشت، تحریف کنند. ما می‌توانیم با اطمینان بدانیم که آنچه امروز در الکتاب می‌خوانیم، همان چیزی است که نویسندگان اصلی نوشته‌اند، زیرا هزاران نسخهٔ خطی قدیمی از آن در دسترس داریم. علم نقد متنی نیز از اعتبار و صحت الکتاب پشتیبانی می‌کند.
بنده این افتخار را داشتم که مدتی پیش در دانشگاه وسترن انتاریو در کانادا سخنرانی عمومی در همین موضوع ارائه کنم. در زیر، ویدیویی ۱۷ دقیقه‌ای از بخشی از آن سخنرانی آمده است که به بررسی این پرسش می‌پردازد
پیامدهای نقد متنی الکتاب (کتاب مقدس)
پس از همهٔ این مطالب، به چه نتیجه‌ای می‌توان رسید؟ دست‌کم در آنچه به‌صورت عینی قابل اندازه‌گیری است—یعنی تعداد نسخه‌های خطی باقی‌مانده و فاصلهٔ زمانی میان نسخهٔ اصلی و قدیمی‌ترین نسخهٔ موجود—عهد جدید (انجیل) از اعتبار و پشتیبانی بسیار بیشتری نسبت به سایر نوشته‌های کلاسیک باستان برخوردار است. نتیجه‌ای که شواهد ما را به‌سوی آن سوق می‌دهد، به بهترین شکل در نقل‌قول زیر خلاصه می‌شود
«تردید داشتن نسبت به متن به‌دست‌آمدهٔ عهد جدید، به‌معنای آن است که باید تمام آثار باستانی کلاسیک را به دست فراموشی سپرد، چرا که هیچ سند دیگری از دوران باستان از نظر شواهد نسخه‌شناسی، به اندازهٔ عهد جدید مستند و معتبر نیست.»
:منبع
مونتگُمری، تاریخ و مسیحیت، ۱۹۷۱، صفحه ۲۹
آنچه او می‌گوید این است که اگر بخواهیم منصفانه و منطقی برخورد کنیم، اگر در مورد اعتبار و صحت “الکتاب” (کتاب مقدس) شک کنیم، باید تمام آنچه را که درباره تاریخ کلاسیک می‌دانیم نیز کنار بگذاریم – و هیچ تاریخ‌نگاری تا به حال چنین کاری نکرده است. ما می‌دانیم که متون کتاب مقدس دستخوش تغییر نشده‌اند، حتی با گذشت دوران‌ها، تغییر زبان‌ها و سلطه‌ی امپراتوری‌های مختلف، چرا که نسخه‌های خطی‌ای که در دست داریم مربوط به زمانی پیش از این تحولات هستند.
برای مثال، ما می‌دانیم که هیچ پاپ یا امپراتور روم مانند کنستانتین کتاب مقدس را تغییر نداده است، زیرا نسخه‌هایی از کتاب مقدس در دست داریم که به زمانی پیش از کنستانتین و حتی پیش از پاپ‌ها بازمی‌گردد و این نسخه‌های اولیه دقیقاً همان مطالب را شامل می‌شوند. نسخه‌هایی که امروزه برای ترجمه‌ی کتاب مقدس به‌کار می‌روند، مربوط به زمانی پیش از پیامبر اسلام (ص) هستند، و این واقعیت که آن حضرت کتاب مقدس موجود در زمان خود را تأیید کردند، بسیار مهم است. زیرا با توجه به همان نسخه‌های خطی می‌دانیم که این کتاب از زمان ایشان تاکنون تغییر نکرده است.
در مورد تفاوت‌های متنی در قرآن چه می‌دانیم؟
در این مقاله می‌خوانیم که تفاوت‌های جزئی‌ای که در متن قرآن دیده می‌شود، مشابه همان تفاوت‌هایی است که در کتاب مقدس یافت می‌شود
جمع‌بندی
خلاصه اینکه، نه گذر زمان و نه ترجمه‌ها نتوانسته‌اند مفاهیم و اندیشه‌های موجود در نسخه‌های اصلی “الکتاب” را تحریف کنند. این مفاهیم امروزه هم برای ما پنهان نیستند. ما می‌دانیم که “الکتاب” موجود در دست ما، به‌درستی همان چیزهایی را بیان می‌کند که نویسندگان اصلی‌اش در گذشته نوشته‌اند
تا اینجا ما بیشتر درباره‌ی بررسی نسخه‌های انجیل – یعنی عهد جدید – صحبت کردیم. اما تورات و زبور که بخش‌های عهد عتیق را تشکیل می‌دهند، چه‌طور؟ در ویدیوی هفت دقیقه‌ای زیر، اصول بررسی نسخه‌های عهد عتیق را خلاصه می‌کنم